Vorig jaar deed ik mee aan de Essaywedstrijd van de HAN. De uitdaging van de essaywedstrijd was: ‘Schets jouw of jullie toekomstbeeld van de HAN in 2030: Wie of wat willen we dan zijn?’ College van Bestuur en directie van de HAN gaven een eerste voorzet voor dat toekomstbeeld. Mijn essay gaat over mijn toekomstdroom van het onderwijs en dan in het bijzonder de rol van de docent. Het essay is verschenen in de bundel die is verschenen ter afsluiting van de wedstrijd. Alle essays zijn online te lezen. In deze blog heb ik mijn essay opgenomen.
9. Hoe de docent uit de HAN verdween
Esther van Popta
Wat is jouw droom? Als ik denk aan het onderwijs in 2030, dan realiseer ik me dat mijn achtjarige dochter dan net klaar is met haar studie en begonnen is met haar eerste baan. Of misschien heeft ze er wel voor gekozen om de wereld verder te verkennen. Of nog mooier: dat heeft ze al tijdens haar studie kunnen doen. Of ze is al veel eerder begonnen met haar droombaan en volgt daarnaast een verdiepende studie. Wie zal het zeggen? Ik hoop wel dat zij in de komende 16 jaar de ruimte heeft gekregen om haar eerste dromen te verwezenlijken en een start te maken met de verdere ontwikkeling van haar eigen talenten. Ook hoop ik dat ze in haar onderwijstijd mooie en inspirerende mensen heeft ontmoet die haar hebben aangezet tot de verkenning van nieuwe ideeën en gedachten. Dat ze boeken heeft gelezen omdat ze zich daartoe voelde aangetrokken. En zich heeft verdiept in onderwerpen waar haar interesse naar uit ging. En dat ze bovenal de ruimte heeft gekregen om zich te verbreden en te verdiepen in vraagstukken waar zij ‘aan’ van gaat.
Ik realiseer me ook dat dit alles nogal wat vraagt van het onderwijs. Maar ik neem mezelf de vrijheid om in dit verhaal niet stil te staan bij de beren en de beperkingen van het huidige systeem. Nee, ik probeer op een rij te zetten wat mijn droomscenario zou zijn. En wat zou het mooi zijn als het onderwijs kinderen niet beoordeelt of ze binnen het vooraf bedachte plaatje passen, maar ruimte geeft om te groeien en tot bloei te komen. Minder meten, maar meer weten door het gesprek aan te gaan over dromen en wensen. Waarom moeten kinderen blijven zitten als ze niet aan de vooraf bedachte norm voldoen? Het concept zittenblijven is al jaren achterhaald. En waarom bieden scholen weinig ruimte aan kinderen die juist wat meer willen en wat verder kunnen. Ook hen halen we uit het systeem met de idee dat ze zich anders ongelukkig voelen en we er niet het beste uit kunnen halen. U vraagt zich mogelijk af of in mijn droom nog ruimte is voor de toekomst van de HAN. Geen zorgen, daarop kom ik zo. Het punt dat ik wil maken is dat er in het huidige onderwijssysteem zoveel oude ideeën en oude principes gehanteerd worden en dat die ook zo ingesleten zijn, dat we met geen mogelijkheid het eigenlijke doel van het onderwijs kunnen waarmaken. Op geen van de bestaande niveaus. En dit alles hangt allemaal met elkaar samen. Op sommige momenten denk ik wel eens dat we vergeten zijn wat het doel ook al weer is. Gelukkig hoor ik tegenwoordig steeds meer geluiden van mensen met goede ideeën op dit punt. Zoals bijvoorbeeld de mooie inzichten van hoogleraar en onderwijspedagoog Gert Biesta. Ook hij vraagt zich af wat goed onderwijs zou moeten zijn. Onderwijs gaat vooral over mensen. En werken met mensen houdt een risico in. Ieder mens is uniek en kent zijn eigen dromen, wensen en talenten. Zolang we daar in het onderwijs niet met elkaar over in gesprek gaan komen we daar niet achter. Elke activiteit van een leraar die gericht is op leren, begint met een afstemmingsvraag. De grote uitdaging voor de leraar is om hetgeen hij leerlingen wil leren af te stemmen op de leerlingen zelf. Wat weten ze al, waar zijn ze mee bezig, wat vinden ze belangrijk, wat weten ze nog niet etc. etc. En hier staat “veel op het spel, omdat, in de woorden van de dichter W.B. Yeats, onderwijs geven niet het vullen is van een emmer, maar het ontsteken van een vuur” (Stichting Beroepseer, 2013). Biesta (2014) betoogt dat onderwijzen een proces is van risico’s nemen en dat we in de laatste jaren op alle niveaus risicomijdend gedrag vertonen. Door het weghalen van de risico’s beperken we ons tot emmers vullen en halen we de essentie uit het onderwijs. Het is toch raar, dat we juist in tijden waarin we het hebben over ruimte voor diversiteit, toch lijken te kiezen voor meer eenvormigheid met het idee dat we hiermee de werkelijkheid en de toekomst beter beheersen.
Wat zou het mooi zijn als de HAN zich bewust buiten de logica van deze beheersing zou onttrekken en durft om een eigen lijn te kiezen. Een lijn waarin de docent ook weer een echte onderwijzer mag zijn. Maar dan wel een onderwijzer die in gesprek met zijn leerlingen invulling geeft aan het onderwijs. Een onderwijzer die leerlingen de ruimte geeft om zich te ontwikkelen. Een onderwijzer die de ruimte krijgt om zijn eigen professionaliteit als norm te hanteren. Een onderwijzer die in de wereld staat en leerlingen meeneemt in de relevante en actuele vraagstukken binnen en buiten het vakgebied. Een onderwijzer die kan relativeren en leerlingen stimuleert om vragen te stellen en niet bang is voor het antwoord. Een onderwijzer die bij de tijd is en open staat voor nieuwe ontwikkelingen en technologieën en deze op een bewuste manier een plek geeft in het onderwijs. Een onderwijzer die leerlingen inspireert om een bijdrage te leveren aan de verbetering van de wereld om ons heen. Een onderwijzer die bereid is om ook zelf te leren en zijn ervaringen te delen met leerlingen en collega’s.
Mocht de HAN het durven om zo’n koers in te zetten, dan stel ik voor om morgen te beginnen. En als er nog docenten gezocht worden dan bied ik me bij deze aan. En dan hoop ik dat ik over 16 jaar kan zeggen dat ik onderdeel mocht zijn van een nieuwe beweging waarin onderwijs weer teruggebracht werd tot de essentie, namelijk kwalificatie, socialisatie en subjectivering (Biesta, 2014). Oftewel het je eigen maken van kennis en vaardigheden, je voorbereiden op een leven als lid van een gemeenschap en de vorming van jou als persoon. “Het gaat er in het onderwijs niet om dat kinderen leren, maar dat ze iets leren, dat ze met een bepaald oogmerk leren en dat ze van iemand leren” (Wateren, 2014). De docent is uit het onderwijs verdwenen en ik wil hem terug. Daar worden onze kinderen beter van, maar bovenal worden daar de mensen die ooit met hun hart voor dit vak gekozen hebben weer gelukkig van.
Biesta, G. (2014). The beautiful risk of education. Paradigm.
Stichting Beroepseer (2013). Gert Biesta over wat goed onderwijs zou moeten zijn. Geraadpleegd op 21 november 2014, van http://www.beroepseer.nl/nl/groepsblog/onderwijs/item/986-gert-biestaover-wat-goed-onderwijs-zou-moeten-zijn/986-gert-biestaover-wat-goed-onderwijs-zou-moeten-zijn
Wateren, D. van der. (2014). Gert Biesta over het prachtige risico van onderwijs. Geraadpleegd op 21 november 2014, van http://onderzoekonderwijs.net/2014/05/19/gert-biesta-over-het-prachtige-risico-van-onderwijs/’
Uittreksel van: ‘Essays ‘de HAN in 2030’. iBooks. https://itunes.apple.com/WebObjects/MZStore.woa/wa/viewBook?id=914E8C44306DFA96B1A6B4B626E6CFA7
Leave a Reply